«Անկախի» զրուցակիցն է ՀՀ մշակույթի նախարար Արմեն Ամիրյանը:

- Պարոն Ամիրյան, ՀՀ կառավարության ծրագիրը հաստատվեց, և արդեն գործի անցնելու ժամանակն է: Ինչպե՞ս եք տրամադրված, և որո՞նք են Ձեր առաջնահերթ անելիքները:

- Առաջնահերթ են կառավարության ծրագրի բոլոր կետերը մշակույթի մասով, որովհետև առաջնահերթ կամ երկրորդական խնդիրներ չկան, բոլորը միաժամանակ պետք է շարժել առաջ: Ամենակարևոր էտապը, որ մենք այսօր սկսել ենք, բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտի և մշակույթի միաձուլումն է: Հիմա փորձում ենք ՏՏ ոլորտը ներմուծելով մշակույթ` ստանալ նոր որակներ և՛ ստեղծագործական առումով, և՛ տնտեսական: Շատ կարևոր է մտածել մշակույթում տնտեսական բաղադրիչի մասին, չեմ վախենա ասել` նաև կապիտալիզացիայի, որովհետև տնտեսական բաղադրիչն ամենակարևորն է, և մշակույթը պետք է զարգանա` ունենալով սեփական վաստակած դրամը: Դա վերաբերում է թե՛ գրահրատարակչական ոլորտին, թե՛ ժամանակակից արվեստին, թե՛ պատմամշակութային ժառանգությանը, բոլոր ոլորտներին:

- Ինչպե՞ս եք տեսնում մշակույթի և տուրիզմի ոլորտների փոխգործակցությունը: Ի՞նչ բացեր կան, որ պետք է լրացնել, մասնավորապես՝ պատմամշակութային հուշարձանների ոչ բարվոք վիճակը, զբոսաշրջային ենթակառուցվածքների բացակայությունը և այլն:

- Մենք մի քիչ փոխել ենք մոտեցումները մշակութային ժառանգության վերականգնման, վերանորոգման մասով. եթե նախկինում փորձում էինք 40-50 պատմամշակութային հուշարձան միաժամանակ վերականգնել, ինչը շատ երկար էր տևում, և չէինք կարողանում վերջնական շահագործման հանձնել, որպեսզի կարողանանք դրամ վաստակել` տրամադրելով զբոսաշրջությանը, հիմա վեկտորները փոխել ենք և փորձելու ենք հաջոդ տարվա ընթացքում սկսել և ավարտել 4 կամ 5 պատմամշակութային հուշարձան` ենթակառուցվածքներով և համայնքային ճանապարհներով, հուշանվերային փաթեթներով, հանգստի կետերով, այն ամենով, ինչը կարող է օգնել զբոսաշրջության զարգացմանը: Այս առումով մենք, փաստորեն, կդառնանք ոչ միայն սպառող և պետության կողմից դրամ ծախսող, այլև՝ դրամ վաստակող, որը կօգտագործվի հետագայում ավելի շատ նորոգման, վերականգնողական աշխատանքներ իրականացնելու համար: Նույն մոտեցումն ունեմ նաև՝ կապված գրահրատարակչական ոլորտի հետ, որովհետև և՛ պետության աջակցությամբ, և՛ պետության միջոցներով հրատարակվող գրականության դեպքում խնդիրներ ունեք: Առաջին դեպքում հրատարակչին աջակցում ենք մինչև 50 տոկոսի չափով, բայց ստացվում է, որ հրատարակիչը մեզ լավ ստեղծագործություն չի բերում:

- Իսկ ինչպե՞ս է որոշվում ստեղծագործության լավ կամ վատ լինելը:

- Հենց ամբողջ խնդիրն էլ այն է, որ մեխանիզմները սխալ են ստեղծված, հիմա քննարկում ենք, թե ինչ մեխանիզմներով պետք է մոտենանք հարցին և ինչ լուծումներ պետք է տանք: Հենց վաղը նախատեսված է հրատարակիչների հետ հանդիպում, և ես խաղի կանոնները փոխելու եմ: Փորձելու ենք վերահսկման մեխանիզմներ սահմանել, վերահսկման` ոչ խորհրդային կարգերի մեր հասկացողությամբ, այլ այն առումով, որ հաջորդ 6 ամսվա կամ 1 տարվա ընթացքում հրատարակիչը պետք է հաշվետվություն ներկայացնի նախարարություն, թե որքան գիրք է վաճառվել, ինչ մնացորդ կա: Չեմ կարծում, թե հրատարակիչը վատ բիզնեսմեն է, բայց եթե նա պետական աջակցությանը, պետական գումարին մոտենում է իմիջիայլոց, չենք կարող աշխատել նման հրատարակչի հետ: Մենք պետք է հրատարակենք լավ ստեղծագործություններ` հաշվի առնելով գեղարվեստական որակը և կոմերցիոն շահը, որոնք ուղիղ համեմատական են իրար:

- Բայց մեր իրականության մեջ իրո՞ք այդպես է: Մի քիչ կասկածելի է:

- Թերևս կարելի է ունենալ կասկածներ, որոշ վերապահումներ, բայց հիմնականում, հավատացեք, այդպես է: Եթե մեր հասարակությունը դեռ չի հասել դրան, որ գեղարվեստական որակն ու կոմերցիոն շահը համընկնեն, ապա շատ շուտով կհասնենք դրան, որովհետև ամբողջ աշխարհն է այդպես աշխատում: Ինչ վերաբերում է պետական ամբողջական աջակցությամբ հրատարակվող գրքերին, ապա այստեղ նույնպես խնդիրներ կան. ընտրվում են աշխատանքներ, որոնք մեկնաբանվում են, թե պետք են մեր հասարակության զարգացման համար: Անշուշտ, պետք են, բայց տոկոսային հարաբերակցության մոտեցում պետք է լինի: Օրինակ՝ մանկական գրականությունը պետք է լինի շատ բարձր որակի, մենք պետք է շատ ավելի ծախսենք մանկական գրականության վրա: Արդեն առողջապահության նախարարության հետ պայմանավորվածություն ունենք, որ մեր ֆոնդից մանկական գրքեր ենք տրամադրելու բոլոր ընտանեկան բժիշկներին, որպեսզի նրանք, երբ այցելում են հիվանդ երեխաներին, անպայման գիրք նվիրեն: Սա, կարծում եմ, գիրքը հանրահռչակելու լավագույն միջոցներից մեկն է: Ժամանակի ընթացքում էֆեկտիվությունը կզգանք:

- Շատ է հնչում քննադատություն, որ Հայաստանը չունի մշակութային քաղաքականություն, մշակույթի նախարարությունն ասես միջոցառումներ կազմակերպող կառույց է, մինչդեռ այն պետք է լինի ուղղություն, գաղափարախոսություն տվող, չափորոշիչներ սահմանող, իսկ միջոցառումները պետք է կազմակերպվեն, ենթադրենք, մասնագիտացված կազմակերպությունների կողմից: Այս առումով քննադատության թիրախ է դառնում նաև տարբեր միջոցառումների վրա ծախսվող պետական գումարների չափը:

- Լիովին համամիտ եմ Ձեզ հետ, բայց ինչ վերաբերում է ռեպերտուարային ներկայացումներին, դրանք հենց մշակութային քաղաքականությանն են վերաբերում: Օրինակ՝ «Տոսկան», որ բեմադրվեց, հենց գաղափարախոսության և քաղաքականության մշակման արդյունք է: Իսկ ընդհանուր առմամբ, երբ քննադատում են իրադարձային, համերգային ծրագրերը, ցավոք սրտի, մեր իրականության մեջ, մեր տնտեսության պայմաններում այնքան էլ հնարավորություն չկա, որ մասնավորը կազմակերպի, և դրա համար պետությունը գալիս է այդ բացը լրացնելու:

- Միգուցե պետությունն ու մասնավոր հատվածը համագործակցե՞ն այդ ոլորտում:

- Այո, այդ դաշտը պետք է փորձենք բաժնեկցել մասնավորի հետ, և շատ մոտ ապագայում այդպես էլ լինելու է:

- Պարոն Ամիրյան, անկախությունից ի վեր մեր աչքի առջև ոչնչացել կամ խեղաթյուրվել են պատմամշակութային բազմաթիվ կոթողներ: Դրանց մի մասը զոհ է գնացել օրենսդրական բացերին, մյուս մասը` պետության գերակա շահ հասկացությանը և այլն: Ձեզ համար այդ խնդիրը որքանո՞վ է առաջնային, և ինչպե՞ս եք Դուք պատկերացնում պատմամշակութային հուշարձանների լիարժեք պահպանման խնդիրը:

- Չափազանց մտահոգիչ խնդիր է: Դե, Երևանում գրեթե արդեն չունենք պատմամշակութային հուշարձաններ, իսկ հատուկենտ պահպանվածների վրա ուզում ենք հասարակության ուշադրությունը սևեռել, շատ շուտով այդ ուղղությամբ կիրականացնենք միջոցառումների ծրագիր: Թեպետ, ըստ կարգի և օրենքի, այդ շենքերն արդեն մի քիչ ավելի պաշտպանված են պետության կողմից: Այսինքն՝ այն պատկերը չի կարող կրկնվել, ինչ որ եղավ 2003-2004 թվականներին:

- Ծածկած շուկայի դեպքը, օրինակ, վերջերս էր:

- Ես դրանից հետո նկատի ունեմ: Օրենսդրական որոշակի փոփոխություններ են եղել, որից հետո պատմամշակութային հուշարձանները շատ ավելի պաշտպանված են: Ես նույն զգացողությունն ապրեցի, երբ մեկ շաբաթ առաջ Գյումրիում էի. Կումայրի արգելոց-թանգարանը, որը հին քաղաքի կենտրոնն է, այսօր շատ վատ վիճակում է: Մտովի սարսափեցի, երբ պատկերացրի, որ այն, ինչ տեղի ունեցավ Երևանում, կարող է տեղի ունենալ նաև Գյումրիում: Համենայն դեպս, ինձ հավատացրին, որ վերջին տարիներին ավելի բարենորոգված է օրենսդրական դաշտը: Դեռ չեմ հասցրել անձամբ ամբողջն ուսումնասիրել, բայց հավատացած եղեք, որ պայքարելու ենք:

- Բայց որքան էլ օրենքները կատարյալ լինեն, խնդիրը չի լուծվի, եթե օգտագործվում է գերակա շահ հասկացությունը: Միգուցե այստե՞ղ ինչ-որ բան պետք է փոխել:

- Նոր օրենքով հենց գերակա շահ է համարվում պատմամշակութային հուշարձանը:

- Հասցրե՞լ եք ուսումնասիրել, թե կոնկրետ այս պահին ինչ խնդիրներ կան, որ բխում են հենց օրենսդրական բացերից:

- Այո, կինոյի մասով մենք ունենք խնդիրներ, և գրեթե պատրաստ է «Կինոյի մասին» օրենքը, որը շուտով պետք է մտնի Ազգային ժողով: Այս օրենքով, օրինակ, արտաքին ներդրողները 20 տոկոսով ազատվում են ավելացված արժեքի հարկից: Այսինքն՝ cash back է տեղի ունենում, և հաջորդ տարի գումարը կարողանում ենք հետ վերադարձնել: Օրենսդրական բաց ունենք նաև տեղական ֆիլմարտադրողների հետ, որը եթե չկարգավորենք, տեղական ֆիլմարտադրողը գումարը պարզապես դուրս կհանի և ներս կբերի Հայաստան` cash back ունենալու: Փորձելու եք նաև տեղական ֆիլմարտադրողների համար սահմանել որոշակի արտոնություններ և այլն:

- Պարոն Ամիրյան, կարծում եմ՝ համամիտ եք, որ մշակույթը պետք է սկսվի մեր ապրելակերպից, մեր մտածողությունից, որի վրա մեծ ազդեցություն է գործում հատկապես հեռուստաեթերը: Դուք, մանավանդ, որ եղել եք խորհրդային բարձր չափորոշիչները կրող հաղորդավար, ինչպե՞ս եք գնահատում այսօրվա հեռուստաեթերի վիճակը և արդյոք պատրաստվո՞ւմ եք այդ ոլորտը բարեփոխել:

- Հեռուստատեսությունը անշուշտ բիզնես է, բայց այն չպետք է ենթարկվի տնտեսագիտության ոսկե կանոնին, այսինքն՝ հեռուստատեսությունը չպիտի գնա պահանջարկի հետևից և առաջարկի այն, ինչի պահանջարկը կա հանրության մեջ: Հեռուստատեսությունը, ինչպես և մշակույթը, պետք է իր առաջարկով ձևավորի պահանջարկ հասարակության մեջ` հայրենասիրության, բարձր մշակույթի, ազգային արժեքների պահանջարկ: Այս առումով անկախության տարիներին մեր հեռուստատեսային դաշտը հեշտ, արագ դրամ վաստակելու նպատակով գնաց պահանջարկի հետևից և սկսեց նշաձողը իջեցնել: Եվ հիմա մենք այդ առումով գտնվում ենք սարսափելի ցածր վիճակում: Փրկությունը տեսնում եմ նրանում, որ պետությունը պետք է ուղղակիորեն միջամտի. ոչ թե կոպիտ ճանապարհով, այլ մասնավոր հեռուստաընկերություններում ձևավորելով ազգային արժեքներով պատվերներ:

- Կուզեի այս հարցին իսկապես անկեղծ պատասխանեիք: Այս տարիների ընթացքում Ձեզ՝ իբրև մտավորականի, իբրև Հանրային ռադիոյի տնօրենի, իբրև քաղաքացու, մշակույթի ոլորտում ի՞նչն է ամենից շատ զայրացրել ու մտահոգել:

- Շատ դժվար հարց եք տալիս, որովհետև շատ-շատ բան կա, որ զայրացնում ու մտահոգում է: Առաջին հերթին` անտարբերությունը: Անտարբերությունը հենց մշակույթի մարդու կողմից, անտարբերությունը մեր հասարակության մեջ, որը ծնում է օտարամոլություն: Մեր հասարակությունը, ոտքով կանգնած մեր հողի վրա, հայացքն ուղղել է դեպի Արևմուտք կամ դեպի Հյուսիս, և դրանում մեղավոր ենք մենք բոլորս: Անտարբերությունը մեր պետական այրերի կողմից մեր երկրի, մեր մշակույթի, մեր ժողովրդի հանդեպ: Դժվար բանի մասին ենք հիմա խոսում, և այդ որակն ինչպե՞ս կարող ենք արթնացնել: Կարծում եմ` ազգային արժեքները պրոպագանդելով, ազգային արժեքները հայ մարդուն մոտ պահելով: Այդպես անպայման արթնանալու է այն գենը, որը մարդուն ստիպելու է ավելի ուշադիր նայել իր անցած ուղուն, իր արմատներին, իր զավակների ապագային ու իր հայրենիքին: Հայրենասիրության այդ բարի, կենարար հունդերը պետք է սերմանել այսօր, օր առաջ:

- Մշակույթի նախարար նշանակվելուց հետո առաջին անգամ ճեպազրույց ունենալով լրագրողների հետ` շատ ռոմանտիկ մեկնաբանություն արեցիք, որն այդ օրերին դարձավ ֆեյսբուքյան հիթ, և գրեթե բոլոր օգտատերերը փորձեցին Ձեր միտքը հումորով վերաձևակերպել: Այդ արձագանքն անսպասելի՞ էր Ձեզ համար, ինչպե՞ս այն ընդունեցիք:

- Ինչ-որ չափով՝ հումորով… Բայց եղան, իհարկե, ցինիզմի հասնող մեկնաբանություններ, և դա խոսում է հենց մեր հասարակության այդ որակների մասին, ինչի մասին խոսում էինք ամբողջ հարցազրույցի ընթացքում: Բայց նորմալ եմ վերաբերվում, որովհետև մշակույթի նախարարությունը հենց կոչված է, որպեսզի այդ ցինիզմը մեր հասարակության միջից վանի, որպեսզի կարողանանք ավելի բարձր կանգնել և ավելի ճշմարիտ նայել ընտանեկան արժեքներին, մեր հայրենիքին, մեր երեխաներին, մեր կնոջը, մեր ամուսնուն, առհասարակ` մարդկային փոխհարաբերություններին, ոչ թե այդ ամենը դարձնենք ցինիզմի և ծաղրուծանակի առարկա: Այս ամենը շտկվող է, աշխատանք ու ժամանակ է պետք:

- Շնորհակալ եմ, պարոն Ամիրյան: Իսկ Դուք որևէ հարց ունե՞ք ինձ` որպես լրագրողի: Ես սիրով կպատասխանեմ:

- Հետաքրքիր էր… (ծիծաղում է): Շատ կուզեի իմանալ` Դուք տեսնո՞ւմ եք Ձեր ապագան մեր հայրենիքում:

- Որևէ այլ տեղ անգամ չեմ էլ պատկերացնում:

- Այ, սա արդեն ամենաոգևորիչն է: Եթե մեր հասարակության մեջ ապրող Ձեզ նման երիտասարդները տեսնեն իրենց ապագան մեր հայրենիքում, մեր անելիքը շատ ավելի հեշտ կլինի:

Զրույցը վարեց Անի Գասպարյանը