Օսկան Քոչարյան

 Նորագույն պատմության մեջ այնպես է ստացվել, որ Ադրբեջանի բարձրագույն քաղաքական ղեկավարությունն աշխատանքից հեռացվում է Երևանից։ Դա, իհարկե, իշխանության ձևավորման ժողովրդավարական սկզբունք չէ, քանի որ այդ գործով պետք է զբաղվեն բուն Ադրբեջանի քաղաքացիները։ Բայց հարևան երկրում իշխանության հերթագայության դեմոկրատական մեխանիզմների բացակայության պատճառով այդ բեռն իր ուսերին է վերցրել հայկական ղեկավարությունը, որը նույնպես բավական հեռու է դեմոկրատականությունից։

Հակիրճ հիշեցնենք երևանյան ռեժիմի զոհերի ճակատագրի մասին։ Այազ Մութալիբովը՝ տիպիկ սովետական ինտելիգենտ, դարձավ հայկական կողմի հաջողություններից դժգոհ ադրբեջանական բնակչության դժգոհության զոհը. Ադրբեջանի Ժողովրդական ճակատի առաջնորդ Աբուլֆազ Էլչիբեյը նրան վտարեց երկրից և ինքը նստեց հանրապետության ղեկավարի աթոռին (Մութալիբովին երկու անգամ են հանել՝ մի անգամ Խոջալուից հետո ինքն իր կամքով է հեռացել, բայց հետո խորհրդարանը վերականգնել է նրա լիազորությունները, իսկ Շուշիից հետո նա արդեն փախավ)։ Էլչիբեյն ինքն էլ երկար չդիմացավ. նրա օրոք Ադրբեջանը կորցրեց երեք շրջան՝ Ղարաբաղի հետ միասին, և դա ցասումի ալիք առաջացրեց երկրում, ինչի արդյունքում Հեյդար Ալիևը կազմակերպեց ոչ մեծ հեղաշրջում և Նախիջևանից, որտեղ զբաղեցնում էր ինքնավար հանրապետության ղեկավարի պաշտոնը, տեղափոխվեց Բաքու։ Նրա գալուն պես հայկական ղեկավարությունը նորից դրեց Ադրբեջանի ղեկավարության իշխանափոխության հարցը՝ գրավելով ևս չորս շրջան։ Սակայն Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, փափուկ ու ներողամիտ մարդ լինելով, մինչև վերջ չհասցրեց Հեյդար Ալիևի պաշտոնանկության գործը՝ նրան թույլ տալով մեռնել պատվով, և ավելին՝ իշխանությունն էլ հանձնել որդուն։

Փաստորեն ստացվում է, որ եթե Իլհամ Ալիևը ցայսօր աշխատում է որպես Ադրբեջանի նախագահ, ապա դա նշանակում է, որ նրան աշխատանքից չեն հանել Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանը, որոնք զբաղվում էին բանակցություններով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում և, հետևաբար, նոր տարածքներ չէին գրավում։ Արդյունքը երկար սպասել չտվեց. Իլհամ Ալիևին այսօր հայրենիքում Իլհամ-ազատարար են անվանում, և հարկ է ասել, որ իր այդ տիտղոսը նա ստացել է միանգամայն արժանիորեն. այն 20-30 հեկտար դատարկ, խանձված հողը, որը նրան բաժին ընկավ հսկայական զոհերի գնով քառօրյա պատերազմի արդյունքում՝ միանգամայն «ձգում» է ազատագրված տարածք համարվելուն։

Լավ, բա հետո՞ ինչ է լինելու։ Չէ՞ որ 20-30 հեկտարը բնավ այն չէ, ինչին ձգտում է Ալիևը։ Նրան ավելի շատ է հարկավոր, այլապես լրիվ կարող է զրկվել ազատարարի տիտղոսից։ Երկար տարիներ նա համառորեն ավելացրել է իր բանակի հարձակողական հզորությունը, միլիարդավոր դոլարների սպառազինություն է գնել, բայց բլից-կրիգը ձախողվեց։ Հիմա Ալիևը, ունենալով Թուրքիայի անվերապահ աջակցությունը և ԱՄՆ ծածուկ հրահանգները, արդեն չի համարձակվում երկրորդ բլից-կրիգին։ Ասում են՝ նա դա հունիսից շուտ չի անի, «Ֆորմուլա-1»-ի ավարտից հետո։ Բայց չենք կարծում, թե Ալիևը կդիմի երկրորդ փորձին, քանի որ այսօր նրան պարզ է ռազմական ճանապարհով իրադարձությունների զարգացման ամբողջական պատկերը։

Բանն այն է, որ Ղարաբաղում այսօր կենտրոնացված են տարատեսակ հրետանու հարյուրավոր միավորներ և մոտ հարյուր «Գրադ» կայանքներ։ Դա ահավոր հզորության կրակային ուժ է, էլ չեմ ասում խորհրդային բալիստիկ «Սկադ» տիպի հրթիռների մասին՝ որոնց թռիչքային հեռահարությունն ավելի քան 300 կմ է։ Հրետանու կրակի տակ կհայտնվեն խիտ բնակեցված մի քանի շրջաններ, ներառյալ Տերտերը, Բարդան և Եվլախը, որոնք այսօրվա դրությամբ գրեթե անմարդաբնակ են. բնակչությունը տարհանված է, այնտեղ կան միայն զինվորական ստորաբաժանումներ (մենք խոսում ենք միայն Մարտակերտի ուղղության մասին)։ Այնտեղից ադրբեջանական զորքերին քշելը և այդ շրջանները գրավելն ընդամենը մի գիշերվա աշխատանք է։ Իհարկե, ադրբեջանական հրետանու հասանելիության գոտում է գտնվում նաև մեր Մարտակերտի շրջանը, բայց եթե հայերը վտանգում են ընդամենը ավերածություններ ունենալ, ապա ադրբեջանցիները պարզապես կզրկվեն նոր տարածքներից։ Եվ Իլհամ-ազատարարը, անկասկած, հիանալի հասկանում է սա։

Չենք խորանա ռազմական պոտենցիալների հարաբերակցության և սահմանի ողջ պարագծով մարտական գործողությունների վերսկսման հեռանկարի հարցերի մեջ, ասենք միայն, որ Իլհամ Ալիևը, հավանաբար, վատ չի պատկերացնում իր ապագան տարածքների կորստից հետո, դրա համար էլ իրեն հնազանդ է պահում և սահմանափակվում է ռազմատենչ հռետորաբանությամբ։ Ի՞նչ է ասելու նա իր ժողովրդին, որի հաշվին այդքան սպառազինություն է գնել։ Ասելու է, թե հայերը նորից ռուսների օգնությամբ հաղթեցի՞ն։ Չեն հավատա։ Ասելու է, թե հայերը միտումնավոր էլի մի քանի շրջան գրավեցին, որպեսզի իրեն հանեն աշխատանքից և իշխանությունն Ադրբեջանում տան թույլ ընդդիմությա՞նը։ Սրան, իհարկե, Ադրբեջանի ժողովուրդն ավելի շուտ կհավատա, բայց դա չի թեթևացնի Իլհամ Ալիևի վիճակը։

Իհարկե, Ալիևը ժամանակին հոգ տարավ ընդդիմության մասին. այսօր Ադրբեջանում անկառավարելի քաղաքական ուժ գրեթե չի մնացել։ Բայց ջախջախիչ խայտառակ պարտությունը պատերազմում, ընդ որում՝ տնտեսական առումով թույլ հակառակորդի հանդեպ, հարկադրյալ հրադադարը և նոր ստատուս-քվոյի փաստացի հաստատումը սպանիչ են, քանի որ դա կծնի տարերք, որը կարող է սրբել-տանել ուժեղ ավտորիտար ռեժիմը։

Այսպիսով, Իլհամ Ալիևը հայկական կողմի թվով երրորդ պոտենցիալ զոհն է։ Տեսնենք, թե որքան կդիմանա նա՝ չտրվելու համար ինքնասպան քայլին։ Սակայն, պետք է նշենք, որ Ալիևն այսօր կարող է զոհվել անգամ ամենաքնքուշ վարքագծի դեպքում։ Այս առնչությամբ հիշեցնենք, որ ՀՀ նախագահը նույնպես նյարդեր ունի, որոնք կարող են ցանկացած պահի տեղի տալ, հենց որ դա համաժամանակեցվի արտաքին գործոնների հետ։

shame.am